Op 10 mei 1940 wordt Nederland binnengevallen door Nazi-Duitsland. Nederland kan het Duitse leger niet aan en de capitulatie van Nederland is op 15 mei 1940 een feit: Nederland is in Duitse handen. Er is hevig gevochten in deze 5 dagen op verschillende plaatsen zoals Rotterdam, Den Haag en de Moerdijkbruggen, maar in eerste instantie lijkt er voor de bevolking daarbuiten niet veel te veranderen, behalve dat Duitse troepen door de steden rijden. Ook de Duitse soldaten zelf hebben nog geen idee hoe de oorlog hen zou veranderen. Het Derde Rijk, de ideologie van Hitler die zovelen al had besmet, jong en oud, Duitser, ja zelfs sommige Nederlanders.
Eerste periode
Het bleef rustig, dat in eerste instantie. Natuurlijk waren meningen verdeeld in ons land over de bezetting, maar velen ondervonden geen problemen met de Duitse troepen die door de straten liepen. Niet alleen door de straten; ook door de kroegen en restaurants. Het uitgaansleven was voor Duitse soldaten een prima vermaak tijdens de eerste jaren; er was immers nog amper verzet vanuit het Nederlandse volk. Zo was er veel geflirt met de Nederlandse meisjes. Jonge jongens waren bijna nergens te vinden; zij kregen dienstplicht voor Duitsland. Voor veel gezinnen was dit vreselijk; weigeren kon niet. De eerste onderduikers ontstonden: eenvoudige, jonge Hollandse mannen. Spertijd was 1 van de eerste beperkingen die de Nederlanders ondervonden. De avondklok ging aan het begin van de oorlog om 23:00 tot 6:00 in. Door het feit dat je niet meer vrij was in eigen land, werd het besef van bezetting groter.
Ondanks spertijd leek het redelijk rustig aan het begin. Toch, naarmate de Duitsers het moeilijker kregen, werden de beperkingen strikter. Het werd steeds zichtbaarder dat het toekomstige Derde Rijk ‘gereinigd’ werd, zoals Hitler dat beschreef in zijn boek Mein Kampf. Franse producten moesten uit de cafe’s, Amerikaanse swing werd verboden, maar bovenal de Joodse bevolking was de dupe. Zondag 3 mei 1942 werd de ingang van de Jodenster ingevoerd; iedere Jood moest verplicht een gele ster dragen om te laten zien dat zij Joods waren. Waar eerst de Joden en Hollanders in harmonie samen leefden, werd nu door Nazi Duitsland onderscheid gemaakt. Het psychische spel wat in een groot deel van Duitsland al zijn slag had geslagen (met name hen die sociale bijstand konden gebruiken), begon langzaam in Nederland op te komen. De Jood was de boosdoener, minderwaardig, en die gele ster hielp iedereen daaraan herinneren. Ja, ook vele Nederlanders
Verzet
Het onmenselijke psychologische spel dat gespeeld werd, bleef veel Nederlanders niet onopgemerkt. Verzetsstrijders kwamen in actie. Motieven om in het verzet te gaan waren onder andere:
- Bescherming van eigen familie/omgeving
- Kritische blik op de ideologie en het rasisme dat plaatsvond
- Sommigen rolden er zomaar in; ze werden gevraagd te helpen voor diverse taken.
Verschillende werkzaamheden waren er te verrichten vanuit het verzet. Dit liep uiteen van wapens smokkelen, tot overvallen plegen op contributiekantoren, maar ook contacten leggen met onderduikadressen of zelf onderduikers in huis nemen. Het doel van het verzet was in het geheim de nazi’s dwarsbomen, mensenlevens redden en het eigen land proberen te beschermen. Zij kozen er duidelijk voor om zich te verzetten tegen de ideologie van Hitler, ondanks hier vaak de gevangenisstraf op stond of zelfs de doodstraf. Veel verzetsstrijders hebben in het Oranjehotel gevangen gezeten en honderden zijn hier geëxecuteerd (waalsdorpervlakte).
NSB
Niet iedere Nederlander verzette zich tegen het Duitse leger. Al voor de oorlog was er al een politieke partij die extreem rechts was. Anton Mussert was de oprichter van deze Nationaal Socialistische Beweging; de NSB. Zij vonden dat Nederland een stuk meer efficiënter en gestructureerde kon worden. In het kort stond de NSB voor deze punten:
- sterke regering;
- afschaffing van het individualistische kiesrecht;
- corporatieve sociaal-economische ordening;
- economie ten dienste van de volksgemeenschap;
- arbeidsplicht en sociale zekerheid;
- beperking van de vrijheid van drukpers.
Pas tijdens de opkomst van de tweede wereldoorlog en de invloed die Hitler had, werd de NSB radicaler en zelfs antisemitisch. Vooral mensen die financiële zekerheid nodig hadden sloten zich aan bij de NSB. Later, toen de bezetting heftiger werd; consumptiebonnen, restrictie beperkingen etc werd het aantrekkelijker om bij de NSB aan te sluiten omdat je daarmee toegang kreeg tot meer bonnen, ‘bescherming’ vanuit het Duitse leger en kopgeld. Dit was geld dat je kreeg voor iedere Jood die je verraadde of iedere actie waarbij je de Duitsers hielp. Het was dus aantrekkelijk voor man en vrouw om je aan te sluiten bij de NSB; het gaf je enige zekerheid in een onzekere tijd.
Tussenweg?
De vraag bestaat: was er een tussenweg? Kon je ook niets kiezen en gewoon doorleven met de beperkingen die je werden opgelegd? Je zou denken van wel, maar niet kiezen is ook een keuze maken. Door je niet te verzetten liet je automatisch toe wat er gebeurde met vele zwakkere in de samenleving. Verzetten is niet alleen je leven op het spel zetten voor de ander, maar ook voor jezelf. Uiteindelijk viel je zelf ook onder de macht van Hitler en werd je geleefd. De passieve Hollander hield hiermee de Duitser liever te vriend.
Waar de ene duidelijk verzet toonde met gevaar voor eigen leven, ging de andere dmv de NSB mee in de ideologie of door het passief afwachten hoe de oorlog zijn tol eiste. Naarmate dat verzet toenam en Hitler vond dat de overgave te lang duurde, werd de ongerechtigheid zichtbaarder. Joodse buurten werden ontruimd, razia’s namen toe, executies vonden plaats op straten en zelf het trein en bootverkeer werd platgelegd. De hongerwinter ontstond en Nederland stond op het punt ineen te storten van wat er nog over was. De straten waren leeg, uitgehongerde of bevroren lijken trof je aan in de stegen of op de velden. Nederland was er meer dan klaar mee, maar was machteloos. De Duitse soldaten waren in tussentijd langzamerhand gruwelijker en onmenselijker geworden. In de film ‘unsere Mutter’, waarin de tweede wereldoorlog vanuit 5 Duitse vrienden die allemaal een rol spelen in de oorlog, wordt heel krachtig geschetst hoe subtiel die wreedheid in kleine stapjes groeide, zonder dat zij dit ooit van zichzelf hadden verwacht. De nazi’s waren beesten geworden, als ze dat nog niet eerder waren en de Nederlanders beaamden dat.
Na de oorlog
Eind 1944 kwamen er geruchten van bevrijding. Veel Nederlanders, ook zij die niet kozen voor verzet of NSB, moesten niets meer van de Duitsers hebben naarmate de beperkingen zichtbaarder waren geworden en de geruchten wat er gebeurden met hen die niet meegingen in de ideologie, of die niet in deze ideologie pasten. De bevrijding was daarom ook een ‘losmaking van de Duitsers’.
Na de oorlog wilden vrijwel niemand meer praten over de oorlog of over Duitsers. Men had genoeg aan zijn hoofd om weer het ‘oude leven’ op te pakken, wat nooit meer hetzelfde is geworden. Gerechtigheid stond echter wel in een hoog vaandel: dat betekende dat er geboet moest worden. De voormalige kampen zoals o.a. Westerbork werden nu gebruikt om NSB’ers gevangen te nemen. Na het gerecht in 1952 werden de laatste officiële doodstraffen gegeven in Nederland, waaronder Anton Mussert en andere NSB’ers geëxecuteerd werden op de Waalsdorpervlakten.
Er is nog veel meer informatie te vinden over de houding van Nederlanders tijdens de bezetting. Zie hiervoor de diverse links, getuigenissen en video.
http://www.verzetsmuseum.org
http://www.go2war2.nl/artikel/468/6
http://www.vpro.nl/lees/gids/dagtips/2013/52/zaterdag.html
Zij die opstonden, voor hen die vielen 